ALATTİN KEYKUBATIN ERZURUMU ALMASI

Sultan Alâaddin Keykubad yastı çimen harbini kazandıktan sonra, melik Eşrefin, şam askerde beraber ordusuna, Erzuruma doğru hareket

emrini verdi. Selçuk, Şam askerleri harp ganaimi ile doymuş idiler.

Ordu hareket ederken Sultana bir haber ulaşdı ki, ordunun güzergâh»

üstünde bulunan derelerde bir kısım Harzem askeri saklanmış, bunlar

ansızın orduyu basacaklarmış. Sultan bu haber üzerine kısmı külli yürüme­

den evvel, bir kısım karakol kuvveti göndermekle derelerde saklanmış olan

bu döküntü Harzem askerlerini imha ederek yolun selâmetini temin ettiler.

Ramazan bayramı da araya girdiğinden ordunun hareketi durdu. Sultan Alaaddin Keykubad bayram şenliklerinin icrasına emretti. Melik Eşref

ile Sultan çadırda görüştüler, şerbet içtiler. Sultanın çadırı önünde peh-

livanlar güreş tutarak bir çok hüner gösterdiler. Sultan bu dini

bayramla muzafferiyet bayramının böyle birleşmesinden fevkalâde sevinç içinde idi. Ordugâhta yağmur gibi sadaka dağıtıyordu. Sultamı»

bu bayram şenliğine iştirak için etraf hükümdarlarını ordugâhına çağırmıştı.

Bunlara hallerine göre kıymetli elbiseler ikram etti.

Bayramdan sonra ordu hareket etti. Yolda bir haber işitti ki Erzu- rumda bulunan Ümera şehri müdafaa edeceklermiş. Bahusus Yassı çimende

bozulan bir kısım Harzem askeri Erzuruma kaçdığından burasım muhare-

beşiz teslim etmek istemiyorlardı, öteden beri müstahkem bir şehir

olan Erzurum son hadiseler üzerine bir kat daha tahkim edilmişti, ö y le ki gerek Harzem kumandanları ve gerek Hîlkneddinin şehirde bulunan

askerleri, şehrin kale ve surlarına son derece güveniyorlardı bu yüzden

gururları artmıştı. Sultan Alâaddirt Keykubad Erzurumun mukavemet edeceğine ve bu

husustaki hazırlığa fevkalâde ehemmiyet verildiğine dair haberler alıyordu

Sultan Alâaddin Keykubat Erzincandan hareket ettikten sonra yolda

Erzurum ahalisine bir mektup gönderdi. Sultan lüzumsuz yere bir harpten

kaçınıyor. Çünkü Erzurumu ötedenberi kendi mülkü addettiğinden bura­

da yapılacak bir harp ile yok yere Türk kuvvetinni eksilmesini istemi­yordu. Mektup da elkap ve ünvanlan yazdıktan sonra (Harzem

askeri ile yeğeni Rükneddinin kuvvetleri Yassıçemen harbinde nasıl

tarumar edildiğini, yeğeninin esaretini harpten kaçanların Ahlata kadar

ulaştığını, harp meydanının insan cesetlerde dolduğunu, vahşi kuşlara bun

lar ziyafet teşkil ettiğini, arslan askerlerimin önünden kaçanlar tilki hilesi

gibi kenara savuştuklarını, Allah zulmü ziyadeleştirenlere hasar vereceğini)

denilmişti.

Elçiye de tenbih etti ki eğer Erzurumlular müdafaaya kıyam eder*

lerae şehire karşı şiddetli bir harp yapılacak, şehri aldıktan sonra da

sekenesi katledilecektir.

Eğer teslim olur itaat ederlerse bütün kusurları affedilecektir.

Elçi Erzuruma girdi; mektubu, ağız haberini şehrin ¿yanına, şehri

müdafaa etmek isteyenlere tebliğ etti. Erzurumlular uzun uzadıya

beyinlerinde müzakere ettiler, halk müttefikan Sultana karşı itaatte

bulunacaklarını, asla karşı gelmiyeceklerini, emirleri bulunmuş olan

Rükneddin Cihanşahın da kusurunun affedilmesini, daha buna benzer

teminat vermek için şehrin ileri gelenlerinden, halkın emniyet, itimad;nı kazanmış olan llümamüddin Candar her türlü salâhiyeti haiz olarak,

Erzurumdan elçi ile beraber çıktı, Sultan Alâaddinin yolda karargâhına vasıl oldular. Sultan Erzurumluların mümessili olan Hünıamüddini iyi bir

surettd kabul etti. Ve yanında alakoydu.

Her ne kadar, Erzurum ahalisi Sultana itaat ve teslim kararını vermiş

ise de şehrin kale ve surlarını müdafaa eden bir kısım asker ve kuman*

<ianlar hiçte böyle düşünmüyorlardı. Bu yüzden şehirde bir ikilik hasıl

olmuştu. Sultan Alâaddin Keykubad, müttefiki melik Eşref% ite Miyai Earikiıı Emiri, Melik Eşrefin kardeşi, Melik Muzaffer Şahabeddin, sultanın yeğeni ¡{Clkneddin Cihanşah büyük bir ordu ile Erzurum ovasına girdiler.

Erzurum kale, surlarına Selçuk askerleri yaklaştı. Askerlerin mızrak­

ları sanki güneşin yüzünü kapıyordu Nasıl ki yırtıcı kuşların kanatları

gök yüzünde güneşe hail olursa bu askerlerin mızrak, süngüleri de semaya

yükselmişti.

Şehrin kale, surlarında bulunan askerler, sultanın bu heybetli ordusu

karşısında heykel gibi kaldılar. Müdafaaya takatleri kalmadı. Bu korkunç

kale surları, sanki göz açıp yummada sukut etti. Büyük bir heyecan,

«ürurla kale, kapılarından şehre akın eden Selçuk askerleri., duvar

diplerinde, kale bedenlerin rasgeldikleri askerleri öldürdüler.

lbni Bibi şehri tasvir ederek der k i: (şehrin etrafını çeviren dağlar

Süreyya yıldızı gibiydi, Erzurum şehri Kehkeşan, Benatünna’ş yıldızları

gibi bu Süreyya yıldızının elinden tutmuş vaziyetini gösteriyordu.

Sultan Alâaddin Keykubat küheylân bir ata binmiş, Melik Eşref omuzunu

sultanın özengisine yanaştırmış, yani özengi makamında olarak melik Eşrefin omuzuna basıyordu. Melik Muzaffer Şahubbeddiıı, sultanın yanında esir olan yeğeni Rııkneddin Cihanşah’da bir muhafız bölüğü yanında olduğu halde o da sultanın maiyetinde idi. İktidar ve dehasile meşhur, başvezir Kemaled- din Kamiyar, izzeddin Kunt .\rstaıı ve Sadeddin M üstenf i Pervane, ( (¡ced­ din ve diğer ümera vezirler de beraber idi. Sultan .Mâadılin bu saray

erkânı ve yakın dostlarile birlikte büyük bir alay göstererek merasimi fevka­

lâde ile Erzuruma girdi. Asker bir ağızdan (Udhulu mısır inşaallahü aminin)

diye bağırdılar. Sultan büyük şehri muharebesiz bir şekilde alınmasından

dolayı Allaha çok hamdüsenada bulundu (2). Bu alınış mucizei Süleyma*

nın berekâtı sayesinde alındığına atfediyordu. Sultan iç kaleye girdi; bir müddet istirahattan sonra, Rııkneddin Ciluınşah’ın ve babasının sakladık­

ları hâzineleri meydana çıkartarak hâzinesine kattı [3]. Şehir ahalisi

akın, akın huzuruna gelerek sultana sadakat ve kulluklarını arzettiler. Sultan, bütün geçmiş vukuatlarını afetti. Esir yeğenini çağırdı. Rükned- ilin nedamet yaşlarını döktü. Amcasından özür diliyerek, kendisini iğfal

ettiklerini anlattı. Sultan da yeğeninin yaptığı işleri bağışlıyarak onu Kon­

ya Aksarayina gönderdi. Sultan Erzurum ile beraber civarındaki beş

kaleyi aldı.

Sultan, Erzurumu almakla iki moh’ım siyasî netice elde etti. Birincisi

Trabzon Bizansı, kralları, Erzurum Selçukilerini daimî surette Konya

Selçukîleri aleyhine teşvik ediyordu. Halbuki Erzurum Selçuk emirleri çoktan Konya ile birleşmek arzusunda idiler. Bir taraftan da yine Trabzon

kralları Gürcüleri Erzurum Selçukileri aleyhine sevkediyordu

Sultan, Erzurumu almakla Bizansların bu an’anevi dessas siyasetlerine

nihayet vermekle Selçuk vahdetini bozan bu ayrılıkların önüne set

çekti. İkincisi ise: ehemmiyetli bir kuvvet olan Erzurumluları kendisine

yardımcı temin ederek, Cürcistana yürümek imkânını elde etti Sultan Alâaddin Erzurumda iken iki mühim mesele kendisini işgal ediyordu.

Birisi, Trabzon Kralı sultanın, Erzurumu almasından endişeye düşerek.

Gürcüleri Sultan aleyhine sevketmeğe çalışmış olması, diğeri ise Celû- leddin Ilarzemşah Moğollara mağlûp olup da öldürüldükten sonra Ahlatı Melik Eşrefe vermişti. Halbuki, Melik Eşref Erzurumda Sultandan ayrıl­ dıktan sonra Şama çekilerek işret ve sefahate dalması, kardeşlerde

beraber sultana muarız vaziyet takınmaları yüzünden araları açıldı O sırada Moğol kumandanı (Armayunnuvin Ahlat havalisini yağma ettik­

ten sonra hudut üzerine çekilmişlerdi. Bu yüzden ileride vukuunu muhak­ kak gördüğü Moğol tehlikesine karşı Alılalı muhafaza altına almak için Erzurumdan Kemaleddin Kâmiyarı ve diğer kumandanları Ahlata gönde­ rerek orasının tahkimini emretmişti. Bu heyet Ahlala giderek orasını,

civarını müdafaaya elverişli bir hale koyduktan sonra Kemaleddin Kâmiyar ve maiyeti erkânile Ziyaeddin Kara Arslıın, Koçi, Sadeddm Mııstevfi, Taceddin Pervane Erzuruma gelerek Sultana yaptığı işleri

anlattılar. Sultan Erzuruma Vali ve kumandan olarak gösterdiği liyakatile I şöhret alan Emir Mııbarizüddin Halife Alpı tayin etmişti [4]. Gürcü Melikesi Pusudan, Trabzon Kralının teşvikile Erzurum hududu­

na doğru askerini gönderiyordu. Tam bu sırada yâni H. 6,8 : M. 1231 senesinin sonuna doğru Cengiz Hanın oğlu Oktay Kaanın kumandanı Cirmayunnuvin kumandası altında bir süvari fırkası Selçukilerin hududunu

geçerek Sıvasa kadar çapul yaptılar. Bu süvarilerin, Erzuruma geldiklerine

tarihlerde bir işaret yoksa da Erzurumun civarından geçerek etrafı yağma ede, ede Sıvasa yakın íbni Halıat kervan sarayına kadar gelip

sultanın gönderdiği kuvvet karşısında mağlûp olarak geri dönmüşlerdir [1]. Sıtilalı Alâaddin bu Moğol akını esnasında Konyada bulunuyordu.

Moğol ve Tatar tehlikesinin gittikçe yaklaştığını anlayan sultan şark

hudut memleketlerini yani Ahlat ve Erzurum kalelerini tahkim ile buralara

fevkalâde ehemmiyet vermeğe başladı. Sultan Alâaddin, bu Moğol akıntna, Gürcülerin Kralı Melik Hamdan sebep olduğunu bilerek, hem de Cürcülerin Erzurum hududunu tahdit

etmekte olduklarından Gürcistan* sefer açmağa karar verdi, bu işe Erzurum valisi Miıbarizfıddin Halife Alpı memur kılarak Erzuruma da Emir Fahreddinülhaditni gönderdi İlk hamlede Gürcülerin metin bir ka*

leşi olan Nihahı aldı [2] gün begün mağlup olan Gürcü kraliçesi Melike Hasıldan sulha razı oldu. Sultanın teveccühünü kazanmak için kızını Sultannın büyük oğlu Oıyaseddin Key/ıusreve verdi. [3] Sultan Alâaddin KeyUubad birbiri ardınca Harzemileri, Gürcüleri, Eyyu-

biieri ve nihayet Sivas önlerine kadar gelen Moğul süvarilerini mağlup ettikten sonra kendi namına bina ettirmiş olduğu Alâiyf şehrinde biraz

dinlenmek için gitti fakat en büyük düşüncesi gitbe git yaklaşan moğul

tehlikesine karşı koyacak çareler arayordu.

Cengiz’in oğlu Oktay kan Sivas önlerinde mağlûp olupta Saltan Alâaddin le kendisinden habersiz sulh aktetmiş olan umumi kumandan llaycu Nuvine darıldı. Bu yüzden Oktay sarayının büyük memurların­ dan Sarubtyüı Çavdar [4] diğer adı olan Şemsettin Ömer Kazvini’yı Kay-

seriyede Saltan Alâaddin’in fevkalâde sefaret olarak gönderdi; Sultan Alâaddin’ e, Moğul hanına itaat ve daha doğrusu himayesi altına

girmesini söyledi.

Sultan müşavere yapıp, bu mühim keyfiyeti vükelâsına anlattı. onlara itaate razı geldi

Sultan Alâaddin Keykiıbadtın Erzurumda kaldığı müddetçe Kubadiye

sarayını yaptırmakla beraber on yedi dershaneli bir medrese yaptırmış,,

buna zengin evkaf bağlıyarak evlâtlarına bırakmıştır

Hayrullah Efendi tarihi cüz’ 1 S: 29 anlatılanlara göre

Âliaddin Keykubadın nerede öldürüldüğü hakkında müverrihlerce ihtilâfı mucip

olmuştur.

ibni Bibi ile Hayrullah Efendi tarihi Kayseriyenin Meşhudiye sahrasında .

Nuhbe, Neşride Sultanın Erzurumda Kubadiye sarayında öldürüldüğü kaydetmişlerdir.

Neşrinin yazısı: Perşenbe günü Şevalin dördünde 634 senesinde Erzurumda Kubadiye

nam yerde darü fenayı terkedip beka sarayına rehlet etti rahmetullahü aleyhi, Veliyüt- tin,

Revan köşkü kütüphanelerinde, Neşrinin nüshalarından.

Nühbetüttevarih velahbar S. 94 böyledir;

634 de Erzenerruma karib Kubadiye nam mahalde oğlu Gıyasettin nadanlık ve gad­darlık edip zehir vermekle vefat eyledi.

Görülüyorlü sultanın öldüğü yer hakkında rivayetler muhteliftir. Bizce de sultanın

Erzurumda öldürülmüş olması hakikate daha uygundur. Çünkü M oğulların an bean Selçukilerin hududu şarkiyesinde kuvvetle toplanıp bir taraftan. Irak hududu, diğer

taraftan Azerbaycan havalisini yağma ve tahrip etmekle meşgul olmaları. Sultanı fev­kalâde korkutuyordu. Sıvasta bir Moğul müfrezesini bozması, Baycu ile sulh yapması

sultanı tatmin edemezdi. Bu yüzden sultanın memleketinin şarkında mühim, müstah­kem bir şehir olan Erzuruma gelipte neticeyi beklemiş olması vak’aya daha uygundur.

Ümit TOPAL

ARAŞTIRMACI TARİHÇİ

KAYNAKÇA: lbni Bibi Tevarihi Âli Selçuk.